Lê Thy với niềm yêu thích hội họa đã theo học lớp luyện thi vào Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương tại Hà Nội vào giai đoạn 1944 – 1945 và nhận sự hướng dẫn của danh họa Nam Sơn. Môi trường này đã sớm định hình cho ông lối đi rõ ràng trong nghệ thuật tạo hình. Từ năm 1947, Lê Thy bắt đầu nổi danh với những tác phẩm sơn mài đặc sắc, đánh dấu bước ngoặt khi ông rời khỏi lối trang trí truyền thống và bước vào lãnh địa hội họa hiện đại với chất liệu dân tộc.
Điểm nổi bật trong nghệ thuật Lê Thy là sự tinh luyện về kỹ thuật, sự tìm tòi không ngừng trong cách tạo hình, khả năng dung hòa giữa truyền thống phương Đông và ngôn ngữ tạo hình của phương Tây. Từ một kỹ nghệ trang trí thủ công phần nhiều dành cho đồ vật như khay trầu, hoành phi, câu đối, sập gụ,... sơn mài dưới tay ông trở thành một hình thức nghệ thuật có chiều sâu tư tưởng và cảm xúc thị giác. Khác với lối sơn mài bóng (laque uni) hay sơn khắc nổi (laque sculpté), Lê Thy sử dụng kỹ thuật sơn mài trũng (laque de Coromandel) với nhiều lớp sơn, mài dũa cẩn thận rồi khắc chìm để giữ được sự tươi sáng của màu. Theo Giáo sư Hội họa Nguyễn Thành Hiệp, trước khi vẽ, họa sĩ Lê Thy phủ trên mảnh gỗ một thứ vải mịn, bôi bằng chất sơn pha với đá bụi (ardoise pilée) rồi mài mãi thành một bề mặt phẳng và tô lên hơn mười lăm lớp sơn mài. Sau cùng, họa sĩ mới họa đề lên, khắc trũng xuống những lớp sơn mài ấy. Nhờ vậy nét khắc vẫn không hề chạm sâu đến mặt gỗ ở bên dưới, màu sắc khi tô lên những chỗ khắc trũng vẫn giữ được vẻ tươi sáng ưa nhìn. Đồng thời Lê Thy cũng linh hoạt trong việc phối hợp các chất liệu: từ son, bạc, vàng cho đến đá bụi, vỏ trứng, xà cừ,… Tất cả được hòa sắc với tư duy tạo hình hiện đại mà vẫn giữ trọn cái hồn truyền thống. Nghiên cứu về sơn mài, báo Thế giới Tự do đương thời cũng từng nhắc tới ông với các tên tuổi lớn như Lê Phổ, Nguyễn Gia Trí, Nam Sơn, Nguyễn Tiến Chung, Trần Hà, Thanh Lễ, Nguyễn Văn Rô, Trương Văn Thanh, Trần Minh Thư, Nguyễn Văn Long khi được giới chuyên môn tán thưởng.
Không chỉ thành công trong nước, Lê Thy còn góp phần đưa sơn mài Việt Nam ra thế giới. Ông đã đại diện cho mỹ thuật Việt Nam tại nhiều triển lãm quốc tế danh giá: Karachi (Pakistan), Milan (Ý), Rome (Ý), Paris (Pháp), Manille (Philippines), Geneva (Thụy Sĩ), Lausanne (Thụy Sĩ). Đặc biệt ở kỳ triển lãm tại Geneva (Thụy Sĩ), người xem quốc tế đã đặc biệt dừng lại trước tranh của ông, bị cuốn hút bởi chiều sâu của chất liệu và sự phong phú của sắc độ mà ông tạo dựng qua hàng chục lớp sơn, màu, và kỹ thuật khảm trứng, vàng, bạc. Một số tác phẩm nổi tiếng của ông bấy giờ gồm bức tranh lịch sử “Lê Lợi” – tiêu biểu cho khả năng dung hợp giữa lối vẽ ghép từng mảng (mosaïque) của Tây phương và màu sắc cổ kính của phương Đông; “Biển lặng” gợi cảm giác lung linh như nước nhờ hiệu ứng ánh sáng từ vỏ xà cừ. Ngoài ra những bức “Hai Bà Trưng”, “Bến Tre”, “Nỗ lực”, “chùa Hương”, “Hòa bình”, hay “Gót sắt” vừa thể hiện tư duy bố cục chặt chẽ, táo bạo trong màu sắc, và cách xử lý bề mặt công phu trong khi vừa tỉ mỉ gợi ra cảm giác chân thực.
Ở giữa thế kỷ XX, Lê Thy đã đóng góp một tiếng nói độc lập và mạnh mẽ. Ông không chạy theo những trường phái phương Tây đương thời, mà âm thầm kiến tạo nên một hướng đi riêng cho mỹ thuật Việt: dùng sơn mài để nói chuyện hội họa, chứ không đơn thuần làm đồ mỹ nghệ. Dưới tay ông, sơn mài không còn là kỹ nghệ trang trí mà trở thành một chất liệu có khả năng chuyển tải những ý niệm lớn về lịch sử, nhân sinh và nghệ thuật.
Bức tranh "Đoàn hươu" (Harde de cerfs), thực hiện khoảng năm 1950, lấy cảm hứng từ phong cảnh Bắc kỳ, là một tác phẩm sơn mài ba tấm điển hình của Lê Thy. Với kích thước 3 tấm lên đến 90 x 199 cm, có lẽ đây là tác phẩm lớn nhất từ trước tới nay của Lê Thy từng xuất hiện trên sàn đấu giá quốc tế. Tổng thể tác phẩm mang tâm thức tĩnh lặng, huyền ảo, vừa như thực cảnh, vừa như mộng tưởng với thảm thực vật phong phú xen kẽ với đàn hươu. Được vẽ bằng một bảng màu sống động, tỉ mỉ trong chi tiết và khả năng kiến tạo chiều sâu thông qua hệ thống lớp lang, Lê Thy không đơn thuần đặc tả thiên nhiên mà gợi ra sự hài hòa của thế giới sinh linh. Đây chính là đặc điểm khiến tác phẩm ông có thể được trưng bày và tiếp cận công chúng quốc tế – vừa độc đáo bản sắc, vừa mang giá trị thẩm mỹ phổ quát.
Đặc biệt, riêng với sơn mài, Lê Thy thường thực hiện theo hai loại. Loại thứ nhất là “phủ mài” – tức là vẽ dặm, phủ và mài theo kỹ thuật sơn mài truyền thống của Việt Nam. Loại thứ hai được lấy cảm hứng từ sơn mài Nhật là vẽ mỏng rồi sau đó không mài mà phủ lên một lớp sơn mỏng. Dựa vào phần chữ ký, đóng dấu triện vuông với chữ cách điệu bên trong và quan sát bề mặt tranh có thể nhận định tác phẩm này được Lê Thy sử dụng phương pháp sáng tác thứ hai. Đây là lối vẽ vừa thể hiện tính hiện đại hóa trong cách thức tư duy thực hiện tác phẩm của họa sĩ, vừa giữ vững nền tảng thẩm mỹ truyền thống.
Lê Quang - Le Auction House