Georges Khánh – Nguyễn Gia Khánh, dấu ấn nền móng cho nghệ thuật điêu khắc

Gia đình Georges Khánh, tức Nguyễn Gia Khánh (1906 - chưa rõ năm mất), vốn ở số nhà 34 phố Hàng Cót, Hà Nội. Theo tờ Nam Phong tạp chí, số 77, ra tháng 11/1923, thì ông đã có tượng trưng bày trong triển lãm đấu xảo năm 1923 của Hội Khai trí Tiến Đức, và đoạt giải thưởng (cùng nhận giải năm đó có nhà điêu khắc Nguyễn Đức Thục, giáo viên Trường Nghề Hà Nội)

Năm 1925, ông thi đỗ và trở thành một trong 10 sinh viên đầu tiên khóa 1 của Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. Nhưng đặc biệt là chỉ có sáu sinh viên tốt nghiệp, mà cả sáu đều là những tên tuổi lớn của nền nghệ thuật tạo hình Việt Nam. Và, không chỉ có người Việt Nam biết đến, mà những họa sĩ khóa này định cư ở Pháp, thủ phủ  của nền tạo hình thế giới và ở Ý vang lừng thời phục hưng, đã được người dân nơi này kính trọng; 1. Thủ khoa Lê Phổ, 2. Lê Văn Đệ, 3. George Khánh, 4. Mai Trung Thứ, 5. Công Văn Trung, 6. Nguyễn Phan Chánh.

Ngay sau khi tốt nghiệp, ông được trường giữ lại dạy điêu khắc liên tục từ năm 1931 cho đến khi trường bị giải thể (3/1945). Năm 1937, hiệu trưởng Tardieu mất, Evariste Jonchère thay thế cho đến tháng 12.1943, do chiến tranh nên trường phải sơ tán tới 3 địa điểm:

- Các lớp Mỹ nghệ về Phủ Lý giao cho George Khánh và Bùi Tường Viên phụ trách.

- Kiến trúc và điêu khắc chuyển vô Ðà Lạt do E.Jonchère trông coi.

- Hội họa và một phần kiến trúc thì lên Sơn Tây dưới sự hướng dẫn của Joseph Inguimberty, Nam Sơn và Tô Ngọc Vân. Vì điều kiện chiến tranh nên chỉ học các môn chính thôi, thời gian này cũng rút ngắn hơn, trường cầm cự cho đến tháng 03.1945, Nhật đảo chánh thì giải tán.

FARTA là tên viết tắt của “Foyer de l’Art Annamite” (Chiếc nôi nghệ thuật An Nam) được thành lập năm 1937, Tô Ngọc Vân, Trần Văn Cẩn, Lương Xuân Nhị, Nguyễn Khang, Georges Khánh và Lê Văn Đệ đồng sáng lập. FARTA là nơi mà các họa sĩ có thể tự do đưa những tác phẩm của bản thân trưng bày cũng như đối chất với nhau về ý tưởng của minh. Hướng phát triển này được cho là đi theo tư tưởng của nhóm văn học “Tự lực văn đoàn” (thành lập năm 1932).

Trong bài Phòng triển lãm 1935, đăng trên tờ Ngày nay, số 3, ra ngày 20/2/1935, tác phẩm của Georges Khánh trưng bày tại triển lãm của Hội Việt Nam chấn hưng mỹ thuật và kỹ nghệ, được nhắc đến như sau: “… Điêu khắc thật đã tiến bộ một bước dài, nhờ ông Trần Ngọc Quyên và Georges Khánh – mà cũng chỉ có hai ông ấy”. ). Ông còn là đồng tác giả (cùng Vũ Cao Đàm và Lê Tiến Phúc) của 3 bức phù điêu lớn, từng trưng bày tại Đấu xảo thuộc địa Paris 1931, hiện nay còn 2 phiên bản tại Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam. Hai phù điêu diễn tả vài phong thái đặc trưng của người Việt thời bấy giờ, với bố cục chặt chẽ, hài hòa, hiện đại.

Tổng hợp