Sáng 12/11, tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam đã diễn ra sự kiện vô cùng ý nghĩa – Lễ tiếp nhận tác phẩm hội họa của Vua Hàm Nghi – “Những sườn đồi ở Deli Ibrahim (Algiers)”. Tác phẩm được Tiến sĩ lịch sử nghệ thuật Amandine Dabat, hậu duệ đời thứ 5 của vua Hàm Nghi, đại diện gia đình vua Hàm Nghi trao tặng. Sự kiện cũng là dịp cả nước đang có những hoạt động sôi nổi kỷ niệm Ngày Di sản văn hóa Việt Nam 23/11.
Vua Hàm Nghi (1871-1944), tên húy là Nguyễn Phúc Minh, tự hiệu Ưng Lịch, lên ngôi năm 1884, là hoàng đế thứ tám của vương triều Nguyễn. Sau khi kinh thành Huế thất thủ năm 1885, vua Hàm Nghi rời khỏi kinh thành và ban Chiếu Cần Vương, kêu gọi hào kiệt, sĩ phu và nhân dân yêu nước đứng lên giành lại độc lập, tự do cho dân tộc. Năm 1888, vua bị thực dân Pháp bắt và đưa đi lưu đày ở Algiers năm 1889 tại một biệt thư trên đồi El Biar. Trong thời gian bị lưu đày, nhà vua theo học hội họa và điêu khắc, theo đuối trường phái ấn tượng và hậu ấn tượng. Ông đã để lại một gia tài đồ sộ về nghệ thuật bao gôm 91 bức tranh và rất nhiều các tác phẩm điêu khắc khắc dành cho hậu thế. Nhiều tác phẩm của Vua Hàm Nghi được giới nghệ thuật biết đến qua các cuộc đấu giá và triển lãm tại Pháp.
Bức tranh sơn dầu “Những sườn đồi ở Deli Ibrahim (Algiers)” do Vua Hàm Nghi sáng tác năm 1908. Là một phẩm mang nhiều thông điệp về viễn cảnh tự do, như mơ về một ngày hội tụ của đất nước, sự đối lập, nét ngược sáng bao trùm không gian rất rộng ấy, bao quát được khắc họa với góc nhìn đa chiều trong tác phẩm thoắt ẩn thoắt hiện tầng tầng lớp lớp những đoàn người, trong một ngày không xa hội tụ nước nhà. Tác phẩm sử dụng phong cách chấm họa ảnh hưởng từ các họa sĩ Pháp vào cuối thế kỷ 19, màu sắc rực rỡ của hoàng hôn trở nên rung động. Tác phẩm được triển lãm tại phòng trưng bày Mantelet-Colette Weil ở Paris năm 1926 với tựa đề “Những sườn đồi ở Deli Ibrahim (Algiers)” và ký tên Tử Xuân.
Tiến sĩ Amandine Dabat chia sẻ: “Vua Hàm Nghi đã trở thành họa sĩ và nhà điêu khắc trong suốt thời gian lưu đày tại Algiers. Những tác phẩm đầu tiên của ông, từ năm 1889 đã đưa ông trở thành họa sĩ hiện đại đầu tiên của Việt Nam. Luận án tiến sĩ mà tôi đã dành để nghiên cứu về cuộc đời và sự nghiệp của ông, nay đã được dịch và xuất bản bằng tiếng Việt, đã chính thức ghi danh ông vào lịch sử của ngành nghệ thuật Việt Nam”. Tiến sĩ mong muốn trao tặng bức tranh cùng với thời điểm phát hành cuốn sách, được biên soạn từ luận án Tiến sĩ của mình và đã được dịch sang tiếng Việt.
Cuốn sách giải thích và làm rõ về cuộc đời nghệ thuật của Vua Hàm Nghi, những ảnh hưởng của ông, sự phát triển phong cách của ông và mối liên hệ của ông với các nghệ sĩ lớn của thời đại. Cuốn sách sẽ giúp bạn đọc hiểu rõ toàn bộ bối cảnh của tác phẩm của Vua Hàm Nghi và từ đó đánh giá đúng vị trí của bức tranh trong lịch sử mỹ thuật Việt Nam. Qua đó công chúng có cơ hội tiếp cận những nghiên cứu lịch sử và nghệ thuật của tôi về Vua Hàm Nghi vào thời điểm họ khám phá tác phẩm của ông. Và hy vọng rằng việc trao tặng bức tranh sẽ mở đường cho việc trao tặng tác phẩm khác của Vua Hàm Nghi, để công chúng Việt Nam có thể hiểu rõ hơn về di sản nghệ thuật của ông.
Phát biểu tại Lễ tiếp nhận tác phẩm hội họa của Vua Hàm Nghi, Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, Tiến sĩ Nguyễn Anh Minh cho biết: Việc tiếp nhận và trưng bày bức tranh có ý nghĩa rất lớn đối với Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam nói riêng và với nền mỹ thuật Việt Nam nói chung. Điều đó thể hiện thái độ trân trọng và ghi nhận nghĩa cử của gia đình vua Hàm Nghi khi hồi hương tác phẩm hội họa của nhà vua yêu nước, đồng thời tôn vinh những tấm lòng hảo tâm hiến tặng tác phẩm nghệ thuật cho bảo tàng. Tác phẩm không chỉ bô sung, làm giàu thêm cho bộ sưu tập của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, mà còn là nguồn tư liệu quý giá cho những nhà nghiên cứu lịch sử mỹ thuật cận – hiện đại Việt Nam cuôi thê kỷ 19, đầu thế kỷ 20.
Đại diện Hội Mỹ Thuật Việt Nam, Hoạ sĩ Lương Xuân Đoàn chia sẻ: Vua Hàm Nghi đã trở thành nghệ sĩ lớn trong hội hoạ Việt Nam và thế giới. Số phận của một vị Vua bị lưu đày xa xứ đã dấy lên trong đời sống nội tâm nỗi u sầu khắc khoải. Lời tâm sự khẽ khàng với đất nước, với quê hương truyền tải trong những bức tranh phong cảnh đều là những cái cớ để làm nên ngòi bút tài hoa. Tất cả đã tạo nên một tài năng trọn vẹn trong bối cảnh đời sống mỹ thuật Việt Nam đang chứng kiến sự thay đổi sang một trang mới trong thế kỷ 21. Việc tiếp nhận tác phẩm của Vua Hàm Nghi đã tạo niềm tin cho nhiều thế hệ nghệ sĩ Việt Nam, không riêng trong mỹ thuật mà tất cả các loại hình văn học nghệ thuật khác rằng: “Những câu chuyện lịch sử vẫn vang vọng mãi với thời gian”. Ông gửi lời tri ân tới gia đình Vua Hàm Nghi đã dành diễm phúc lớn cho Việt Nam, cho quê hương của Ngài được lưu giữ một bảo vật, để công chúng yêu nghệ thuật được chiêm ngưỡng tác phẩm của Ngài.
Trong khuôn khổ sự kiện Lễ tiếp nhận tác phẩm hội họa của Vua Hàm Nghi – “Những sườn đồi ở Deli Ibrahim (Algiers)”, cũng đã diễn ra buổi gặp gỡ báo chí và công chúng yêu nghệ thuật và ra mắt sách về Vua Hàm Nghi: Hoàng đế lưu vong – Nghệ sĩ ở Alger của tiến sĩ Amandine Dabat.
Lê Thu Huyền.
