Vô giá
Trong ngôi nhà nhỏ ở phường Vinh Tân, thành phố Vinh, Nghệ An, ông Trần Thái Bình (SN 1973) đang say sưa sắp xếp lại những cổ vật. Từng ngóc ngách trong ngôi nhà đều được ông tận dụng để trưng bày bộ sưu tập đồ cổ. Nổi bật là bộ tượng cổ với 200 pho tượng mạ vàng, ngọc, gỗ, đồng, đá sa thạch... liên quan đến tôn giáo, tín ngưỡng như Phật giáo, Hindu giáo, Đạo Mẫu, Đạo Lão thuộc văn hóa Việt Nam và Chăm Pa. Nâng niu bức tượng Phật ngọc mạ vàng, ông Bình nói, đây là bức tượng “độc nhất vô nhị”, hiện chưa có cái thứ hai. Bức tượng làm từ ngọc, mạ vàng, được tìm thấy trong hang đá tại huyện biên giới Quế Phong (Nghệ An) được xác định có niên đại khoảng 300 năm. “Bức tượng Phật ngọc mạ vàng nặng 8kg được tìm thấy trong hang đá vào giữa năm 2023. Đây thuộc loại cổ vật cất giấu, tức là chủ nhân của nó đã mang vào các hang đá hẻo lánh trong rừng sâu để cất giữ, tránh bị thất lạc”, ông Bình chia sẻ.
“Gia tài” của ông Bình còn có nhiều pho tượng có giá trị nghệ thuật cao như tượng Quan âm chất liệu đá ngọc phủ hoàng kim niên đại 500 năm; tượng Phật A di đà sơn son, thếp vàng niên đại 200 năm; tượng thần Si va bằng đá sa thạch nặng 80kg, niên đại thế kỷ XI; bộ sưu tập chuông, chiêng cổ với 151 hiện vật chất liệu đồng xuất xứ tại Việt Nam, Chăm Pa, Lào có niên đại từ 100 - 300 năm, trong đó có nhiều chuông quý hiếm như chuông cổ Chăm Pa nặng 70kg, nhạc khí thời Đông Hán niên đại gần 2.000 năm. Ngoài ra còn có bộ sưu tập bát, nồi đồng cổ xuất xứ Hán, Việt, niên đại từ 100 - 2.500 năm; bộ sưu tập trang sức, binh khí bằng đồng với số lượng hơn 500 hiện vật gồm vòng tay, bao tay, bao chân, khuyên tai, gương đồng, trâm cài đầu, trống đồng, dao găm, rìu đồng có niên đại từ 200 - 2.000 năm; bộ sưu tập hiện vật thời kỳ đồ đá, bộ sưu tập gốm sứ với 2.800 hiện vật niên đại từ 100 - 2.000 năm…
Chỉ tay về bức tượng Phật Quan âm, ông Bình nói, đây là bức tượng được tạo tác từ ngọc có màu xanh lục, mạ bên ngoài một lớp vàng, đường nét tinh xảo. Theo chứng thư giám định đá quý của Viện nghiên cứu đá quý và vàng VINAGEMS, đây là Serpentine tự nhiên, trọng lượng 3,65kg. Với giá trị về văn hóa, lịch sử của món cổ vật này, ông Bình đang có kế hoạch làm hồ sơ đề nghị công nhận bức tượng Phật ngọc mạ vàng này là bảo vật quốc gia. “Việc sưu tầm cổ vật, ngoài đam mê, tâm huyết, tỉ mỉ, cần sự hiểu biết và không ngừng học hỏi. Nhiều người đã hỏi tôi giá trị của bộ sưu tập và chính tôi cũng không thể định giá được. Với tôi, đó là những cổ vật vô giá vì nó đã gắn bó trong hành trình của nửa đời người. Có những cổ vật tôi phải bán đi nhiều tài sản của gia đình mới mua được, nhưng cũng có những cổ vật đến với tôi bằng cái duyên…”, ông Bình tâm sự.
“Nghệ An nói riêng và Nghệ Tĩnh nói chung là “cái nôi cổ vật” của cả nước. Vì thế, tôi mong rằng, bằng những hiện vật mình đã sưu tầm, nhiều người sẽ biết đến và cùng chung tay để bảo tồn, phát huy và giữ gìn. Trong tương lai, tôi có dự định sẽ xây một nhà trưng bày để giới thiệu và là nơi trao đổi kinh nghiệm của những người đam mê, tâm huyết đối với cổ vật”.
Bảo tồn, phát huy giá trị di sản
Con đường đến với việc sưu tầm cổ vật của ông Trần Thái Bình xuất phát từ niềm đam mê khám phá. Ông đã gom nhặt, thu mua các đồ vật của bà con dân bản. Cứ thế theo thời gian, các hiện vật trong ngôi nhà cứ nhiều dần lên. Lặng lẽ sưu tầm hơn 30 năm qua, đầu năm 2024, ông Bình đã được Liên minh kỷ lục thế giới - Trung ương Hội kỷ lục Việt Nam, Tổ chức kỷ lục Việt Nam trao chứng nhận xác lập kỷ lục với bộ sưu tập hơn 5.000 hiện vật cổ xưa, đa chủng loại và chất liệu, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị Di sản văn hóa Việt Nam. Trong nội dung tôn vinh, ngoài ghi nhận hành trình 30 năm sưu tầm, Tổ chức kỷ lục Việt Nam còn đánh giá cao sự đóng góp rất lớn của ông trong việc tham gia trưng bày các chuyên đề và hiến tặng nhiều hiện vật cho địa phương, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị Di sản văn hóa Việt Nam. “Trên cả nước, có rất nhiều người sưu tầm hiện vật lâu hơn tôi, số lượng nhiều hơn tôi và có giá trị kinh tế cao hơn. Tuy nhiên, tôi nghĩ bộ sưu tập của tôi được ghi nhận bởi sự độc, lạ và hiếm”, ông Bình cho hay.
Với ông Trần Thái Bình, việc sưu tầm các hiện vật cổ xưa không chỉ thỏa mãn niềm đam mê của bản thân về cổ vật, mà qua đó lưu giữ những giá trị to lớn về lịch sử, tinh thần, văn hóa nghìn năm của dân tộc. Ông Bình chia sẻ, ai đến với nghiệp sưu tầm đồ cổ cũng đã từng gặp thất bại hoặc ít nhất một lần mua phải hàng giả, hàng nhái. Bản thân ông cũng không phải ngoại lệ. Tuy nhiên, từ chính niềm đam mê với các hiện vật, ông đã tự tìm hiểu các lĩnh vực về văn hóa, khoa học, lịch sử. Quan trọng hơn, ông học được nhiều từ các chuyến đi trải nghiệm thực tế về các vùng đất. Đến với nghề sưu tầm đồ cổ và có hàng nghìn hiện vật có giá trị, ông Bình nói rằng, để kinh doanh không khó, nhưng với những người sưu tầm phải đặt cái “tâm” lên đầu, việc bán đi một cổ vật mà mình dày công sưu tầm giống như cắt đi khúc ruột.
Ông Trần Thái Bình hiện là thành viên Chi hội Cổ vật Sông Lam thuộc Hội Di sản văn hóa Việt Nam. Trước khi được vinh danh Kỷ lục Việt Nam, bộ sưu tập của ông được Bảo tàng Nghệ An khảo sát thực tế và xác nhận có hơn 5.000 hiện vật, trong đó có nhiều bộ sưu tập có giá trị về lịch sử, khoa học và thẩm mỹ. Những năm qua, ông Bình đã có nhiều hoạt động ý nghĩa để lan tỏa các giá trị văn hóa như tham gia trưng bày, hiến tặng một số cổ vật cho Bảo tàng Nghệ An và một số di tích trên địa bàn. Ông cũng từng nhiều lần được Sở Văn hóa và Thể thao, Hội Di sản Văn hóa Việt Nam, Bảo tàng Nghệ An tặng Bằng khen, Giấy khen. Ông Hồ Mạnh Hà, Phó Trưởng phòng Quản lý Di sản, Sở Văn hóa và Thể thao Nghệ An cho hay: “Nhiều cổ vật của Nghệ An bị “chảy máu” và lưu lạc ra ngoài. Do đó, một người đam mê, yêu và có trách nhiệm với cổ vật như nhà sưu tầm Trần Thái Bình là rất quý và đáng trân trọng”.
Thu Hiền
