Được thực hiện vào khoảng năm 1932, khi Lê Phổ đang giảng dạy tại Trường Mỹ thuật Đông Dương, tác phẩm đánh dấu một trong số rất ít lần ông khai thác chất liệu sơn ta truyền thống. Trong bố cục dọc, khung cảnh rừng núi Bắc Bộ hiện lên với tán cây rậm rạp, lớp lá đan xen, mái nhà tranh đỏ đất và ánh sáng mờ ảo len qua từng tầng thực vật. Tác phẩm không nhằm tái hiện một địa danh cụ thể, mà gợi mở một miền ký ức chung – hoài niệm, lặng lẽ và đầy ám ảnh.
Khác với các sáng tác lụa và sơn dầu vốn gắn liền với hình ảnh phụ nữ và hoa, Phong cảnh Bắc Kỳ là một thế giới không có con người, nhưng lại chất chứa đời sống nội tâm sâu sắc. Sự tiết chế trong đường nét và sắc độ khiến bức tranh đạt đến vẻ tĩnh lặng mang tính thiền định, với gam màu chủ đạo là nâu trầm, vàng son, đỏ đất và đen nhung. Sơn mài được xử lý thành nhiều lớp, tạo nên hiệu ứng ánh sáng chìm nổi giàu chiều sâu, như một lớp ký ức lặng lẽ đang sống lại trên mặt tranh.
Về mặt kỹ thuật, đây là minh chứng cho sự am hiểu sâu sắc của Lê Phổ với sơn mài truyền thống. Mỗi chi tiết đều được chọn lọc và cân nhắc cẩn trọng, từ những nét vẽ mềm mại của cành lá đến ánh vàng ẩn hiện sau lớp son then bóng mờ. Tác phẩm tuy tối giản về hình thức vẫn mang lại cảm giác phong phú về nhịp điệu thị giác, đậm chất phương Đông nhưng mang phong cách hiện đại so với bối cảnh thời kỳ đó. Có thể nói, tầm nhìn thẩm mỹ của ông khi ấy đã vượt xa điều kiện sáng tác đương thời.
Đáng tiếc, sau giai đoạn này, Lê Phổ gần như không tiếp tục theo đuổi sơn mài. Từ năm 1937, sau khi định cư tại Paris và ký hợp đồng độc quyền với các phòng tranh như Romanet và Findlay cho đến cuối đời, ông chủ yếu tập trung vào tranh lụa và sơn dầu. Một phần do yêu cầu thương mại, phần khác bởi việc thực hành sơn mài tại châu Âu gặp nhiều giới hạn về nguyên vật liệu cũng như điều kiện kỹ thuật không phù hợp với khí hậu và thẩm mỹ phương Tây.
Chính vì vậy, Phong cảnh Bắc Kỳ không chỉ quý ở chất liệu, mà còn ở tính độc bản trong toàn bộ sự nghiệp của Lê Phổ. Bức tranh là một lời nhắc thấm thía về giai đoạn ông tìm kiếm bản sắc và thử nghiệm với chất liệu truyền thống, một quá trình tuy ngắn ngủi nhưng mang lại dấu ấn sâu đậm, trong đó phong cách cá nhân vẫn hiện rõ với tinh thần hiện đại và tầm vóc quốc tế.
Việc tác phẩm được giới thiệu tại bảo tàng Cernuschi lần này đánh dấu một cột mốc quan trọng. Không chỉ khẳng định vị thế của Lê Phổ trong lịch sử mỹ thuật hiện đại Việt Nam, mà còn góp phần làm nổi bật chiều sâu văn hóa của nghệ thuật Đông Dương khi được nhìn lại từ góc nhìn của công chúng châu Âu đương đại.
Thông tin triển lãm
Maîtres d’Art du Vietnam
Địa điểm: Musée Cernuschi – Bảo tàng Nghệ thuật châu Á, Paris
Thời gian: từ 11 tháng 10 năm 2024 đến 4 tháng 5 năm 2025
Địa chỉ: 7 avenue Vélasquez, 75008 Paris.
Le Auction House
