Hội họa của Lê Phổ thừa hưởng văn hóa đa dạng, kết hợp hài hòa giữa hai hệ tư tưởng sai biệt Đông - Tây. Bởi lẽ khi theo học tại Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, sinh viên được học chương trình học mỹ thuật Âu châu nhưng khi sáng tác lại được hướng về nghệ thuật dân tộc. Ông cũng là học trò cưng và rất thân thiết với giáo sư Victor Tardieu, hiệu trưởng trường Mỹ Thuật Đông Dương lúc bấy giờ. Dưới bảo trợ của chính quyền thuộc địa, tác phẩm của ông được đưa đi trưng bày ở Đấu xảo Paris năm 1931, mở ra cơ hội để ông được nhận học bổng vào trường mỹ thuật tại Pháp và từ Pháp viễn du khắp trời Âu tìm hiểu nghệ thuật.
Năm 1937 ông quyết định định cư tại Pháp. Theo đó có nhiều cách khu biệt nghệ thuật của Lê Phổ, song có thể phân tách thành các giai đoạn: những năm tháng theo học Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, làm việc tại Hà Nội và khoảng thời gian đầu sau khi định cư tại Paris; thời gian hợp tác độc quyền với galerie Romanet; thời gian hợp tác độc quyền với gallery Wally Findlay.
Thêm vào đó, các chất liệu được Lê Phổ sử dụng tương đối đặc thù. Trước thập niên 50, chủ yếu ông sáng tác trên lụa nhưng đặc biệt ở chỗ, ngoài tranh mực và màu nước trên lụa truyền thống, có một sự chuyển giao, ông vẽ họa phẩm dày như sơn dầu trên lụa. Lụa được bồi trước trên bề mặt kiên cố thường là ván gỗ mỏng cỡ 3mm hoặc masonite. Tổng thể chúng mang lại hiệu ứng thị giác rất thú vị. Sau những năm 50, Lê Phổ chuyển dần sang vẽ sơn dầu sau khi hợp tác độc quyền với các phòng trưng bày và có sự tìm hiểu chín muồi về Hội họa Ấn tượng và Hậu Ấn tượng Pháp.
Năm 2023 là một năm nền kinh tế suy yếu, chịu sự ảnh hưởng lớn từ đại dịch Covid, ngoài ra còn chịu sự ảnh hưởng từ chính trị có nhiều sự biến động, ảnh hưởng chung tới các thị trường chứ không chỉ riêng mỹ thuật. Thị trường lớn nhất như bất động sản, chứng khoán cũng gặp vo vàn khó khăn, tình hình chung kinh tế bị ảnh hưởng mạnh, sức mua sắm dành cho mỹ thuật cũng bị giảm sút lớn, đó là chia sẻ của nhiều người buôn bán tranh cho biết.
Một số các tác phẩm được đấu giá trên các sàn quốc tế trong năm 2023:
Lê Phổ, tác phẩm Le Dessert (Món tráng miệng) , vẽ vào khoảng những năm 1960 – 1970, chất liệu dầu trên vải,kích thước 73,6 x 92,3 cm. Trong phiên đấu Nghệ thuật Hiện đại & Đương đại tại Sotheby’s New York Ngày 02 Tháng 07 năm 2023. Thành giá: 215.900 SGD tương đương khoảng 3,8 tỷ VNĐ.
Trong bức tranh, Lê Phổ tái hiện cảnh mẹ con ở trong vườn, người mẹ với chiếc áo dài trắng tay kề má thảnh thơi ngắm nhìn bên người con. Trên mặt bàn có lọ hoa đẹp, có đĩa trái cây,và 2 chén nước, cảnh xung quanh bao phủ một màu xanh mát dịu lá cây. Các nhân vật trong bức tranh được thể hiện với nét vẽ tự nhiên nhưng đầy cảm xúc. Lê Phổ sử dụng màu sắc tươi sáng, chủ yếu là màu xanh và cam để nâng thể hiện giác ấm cúng, thân mật, tăng thêm không khí vui vẻ, thư giãn.
Lê Phổ, tác phẩm Jeune fille à la fleur (Thiếu nữ bên hoa), vẽ mực và bột màu trên lụa, Kích thước 54,6 x 38,4 cm. Trong phiên đấu Nghệ thuật Hiện đại & Đương đại tại Sotheby’s New York Ngày 02 Tháng 07 năm 2023. Thành giá 368.300 SGD tương đương 6,5 tỷ VND
Jeune fille à la fleur (Thiếu nức bên hoa) là một bức tranh lụa đẹp, tinh tế thể hiện vẻ đẹp nữ tính trong các tác phẩm của họa sĩ Lê Phổ. Bức tranh miêu tả một cô gái trẻ đang thưởng thức hương thơm của bông hoa trên tay khi đi dạo trong một khu vườn. Các đường nét trên khuôn mặt người thiếu nữ rất thanh tú, vẻ mặt của cô gái không bị gò bó. Hình ảnh tinh tế về chiếc khăn lụa quấn quanh đầu thiếu nữ gợi cảm giác uyển chuyển cho khung cảnh. Khung cảnh phía sau xanh tươi với thung lũng núi non và những khu rừng rậm nở rộ cùng những bông hoa màu hồng, mang đến cho người xem cảm giác thanh tao và mỏng manh của chất liệu lụa.
Lê Phổ, tác phẩm Fleurs (Những bông hoa), vẽ vào khoảng những năm 1965-1970,vẽ dầu trên vải, Kích thước 65,5 x 50 cm. Trong phiên đấu Nghệ thuật Hiện đại & Đương đại tại Sotheby’s New York Ngày 02 Tháng 07 năm 2023. Thành giá 76.200 SGD Tương đương 1.3 tỷ VND.
Lê Phổ sử dụng tông màu dịu nhẹ và kỹ thuật vẽ tranh sơn dầu khéo léo để thể hiện vẻ đẹp của cánh hoa. Các bông hoa được mô tả một cách sinh động và tỉ mỉ, thể hiện tài năng quan sát và sự nhạy cảm với thiên nhiên của ông. Dù chỉ là bông hoa đơn giản, Lê Phổ đã biến chúng thành những tác phẩm nghệ thuật đầy màu sắc và sức sống. Tông màu chính trong bức tranh là màu trắng, cam và hồng nhạt tạo cảm giác dịu nhẹ, êm đềm. Ánh sáng mờ ảo từ những cánh hoa giúp làm nổi bật vẻ duyên dáng và quyến rũ của chúng. Tác phẩm thể hiện quan điểm cuộc sống của họa sĩ qua sự yêu thích và ngắm nhìn thiên nhiên, thổi hồn vào vạn vật.Từ những bông hoa đơn sơ, Lê Phổ đã làm nên một tác phẩm đẹp về tình yêu, sự sống và sự hài hòa.
Lê phổ, tác phẩm Femme aux Fleurs (Người phụ nữ cạnh hoa), vẽ vào khoảng năm 1950, vẽ dầu và bột màu trên lụa , kích thước vẽ 35 x 22 cm. Trong phiên đấu Nghệ thuật Hiện đại & Đương đại tại Sotheby’s New York Ngày 02 Tháng 07 năm 2023. Thành giá 114.300 SGD Tương đương 2 tỷ VND.
Bức tranh miêu tả hình ảnh một cô gái trẻ trong tà áo dài truyền thống ngồi bên cạnh một bình hoa. Dáng người thanh tao và nhẹ nhàng của cô cùng mái tóc xõa xuống đã mang đến vẻ đẹp duyên dáng và mộc mạc. Lê Phổ đã thể hiện thành công sự uyển chuyển và hân hoan của phụ nữ qua bức tranh này. Ông đã kết hợp nghệ thuật Trung Hoa với trường phái nghệ thuật ấn tượng, qua đó thể hiện tinh thần lãng mạn, sự hưởng thụ và tình yêu mà Lê Phổ dành cho cuộc sống thông qua hình ảnh người phụ nữ và lọ hoa ấn tượng.
Lê Phổ, tác phẩm Le Vase Bleu (Chiếc bình màu xanh) , vẽ vào khoảng những năm 1960 – 1970, vẽ dầu trên vải, kích thước 74 x 92,3 cm. Trong phiên đấu Nghệ thuật Hiện đại & Đương đại tại Sotheby’s New York Ngày 02 Tháng 07 năm 2023. Thành giá 152.400 SGD Tương đương 2.7 tỷ VND
Trong thời kỳ này, Lê Phổ vẽ với bút pháp hiện đại, trẻ trung, thể hiện qua những đường nét mạnh mẽ, dứt khoát. Ông thường vẽ những chủ đề như hoa, người phụ nữ. Màu sắc trong tranh của Lê Phổ trong giai đoạn này rất tươi sáng. Ông có xu hướng dùng nhiều tông màu cam, vàng và xanh lam. Cách vẽ người của Lê Phổ không còn rõ ràng và chính xác như hội họa cổ điển mà trở nên mơ hồ, ấn tượng hơn. Điều này phản ánh ảnh hưởng của phong cách ấn tượng đến Lê Phổ.
Lê phổ, tác phẩm Mère et enfant, fond fleurs (Mẹ và con, nền hoa) vẽ mực trên lụa, Kích thước 60 x 46,5cm. Trong phiên đấu Nghệ thuật Ấn tượng & Hiện đại tại artcurial ngày 08 Tháng 06 năm 2023. Thành giá 524.800 EUR tương đương 14,2 tỷ VND
Tác phẩm Mère et enfant, fond fleurs (Mẹ và đứa trẻ, nền hoa) khắc họa tình yêu thương và sự dịu dàng của người mẹ, bà nhẹ nhàng ôm lấy đứa con như muốn bao bọc trọn vẹn trong tình yêu thương vô điều kiện của mình. Ánh mắt ấm áp của bà dành cho con cái đầy quan tâm và sự yêu thương vô hạn kết hợp nền hoa phía sau đã tạo nên một không gian an lành, hòa hợp.
Lê Phổ, tác phẩm Femme au balcon (Người phụ nữ trên ban công), vẽ vào năm 1935, vẽ mực và màu trên lụa, kích thước 29,5 x 22,8 cm. Trong phiên đấu “Họa sĩ Châu Á, những tác phẩm quan trọng” tại Aguttes Pháp ngày 02 tháng 06 năm 2023. Thành giá 195,000 eur tương đương 5,1 tỷ vnd
Femme au balcon (Người phụ nữ trên ban công) là một trong những tác phẩm thuộc thời kỳ đầu của Lê Phổ,Đây là giai đoạn họa sĩ Lê Phổ vẽ trên chất liệu tranh lụa với đậm nét cổ điển và chịu ảnh hưởng sâu sắc phong cách Trung Quốc. Tác phẩm đã khắc họa người phụ nữ trẻ trong tà áo dài truyền thống. Với mái tóc đen, đôi mắt và dáng người mảnh khảnh, người phụ nữ đang ngắm nhìn khoảng không với ánh mắt suy tư, trầm ngâm. chiếc khăn quàng cổ tinh tế chuyển động thể hiện kỹ thuật vẽ nét khéo léo và tình yêu sâu sắc của Lê Phổ dành cho vẻ đẹp phụ nữ Việt kết hợp ban công mang phong cách Đông phương tôn vinh góc nhìn và tạo khoảng cách giữa người phụ nữ và người xem, nhưng cũng khiến vẻ đẹp của cô nổi bật hơn.
Lê Phổ, tác phẩm Fleurs (Hoa) , Vẽ vào khoảng năm 1975, vẽ dầu trên vải, kích thước 89 x 116 cm. Trong phiên “20th Century Art Day Sale” tại christies, Hồng Kông ngày 29 tháng 05 năm 2023. Thành giá 1.008.000 HKD tương đương 3,05 tỷ vnd.
Tác phẩm Fleurs (Hoa) được vẽ vào khoảng năm 1975, bức tranh có bố cục cân đối, màu sắc hài hòa. Màu lam nhạt lót dưới, màu trắng, vàng, hồng trải lên trên bề mặt tạo độ sâu và cảm giác man mác buồn lan tỏa. Tổng thể tác phẩm cho ta thấy được sự tinh tế của Lê Phổ trong cách phối màu.
Lê Phổ, tác phẩm Les deux soeurs (Hai chị em) , Vẽ vào khoảng những năm 1970, vẽ dầu trên vải, kích thước 73,5 x 92,5 cm. Trong phiên “20th Century Art Day Sale” tại christies, Hồng Kông ngày 29 tháng 05 năm 2023. Thành giá 756.000 HKD tương đương 2,29 tỷ vnd
Trong tranh của Lê Phổ dù là trên chất liệu sơn dầu hay là trên nền lụa, đều có bóng dáng của người phụ nữ và hoa. Tác phẩm Les deux soeurs (Hai chị em) khắc họa hai người thiếu nữ trong tà áo dài tân thời đang trò chuyện, bao quanh họ được bao quanh bởi nền hoa. Dù không phải là chủ đề mới mẻ nhưng người thưởng tranh vẫn không cảm thấy nhàm chán, tẻ nhạt bởi cái đẹp cứ lung linh, ảo diệu, mơ hồ trong các tác phẩm của họa sĩ Lê Phổ.
Lê phổ, Tác phẩm Sur la terrasse (Trên sân thượng) , Vẽ vào khoảng năm 1970, vẽ dầu trên vải, Kích thước 146 x 97,5 cm. Trong phiên “20th Century Art Day Sale” tại christies, Hồng Kông ngày 29 tháng 05 năm 2023. Thành giá 2.520.000 HKD tương đương 7,64 tỷ VND
Tác phẩm đã mô tả sinh động cảnh tượng gia đình đang tận hưởng khoảnh khắc vui vẻ trên tầng thượng. Lê Phổ đã tái tạo lại một cách sống động các vật thể, hoa lá và màu sắc qua góc nhìn tinh tế của mình. Các nhân vật đứng đằng sau những bụi hoa, bị ẩn đi một phần đã tạo ra chiều sâu cho tác phẩm.
Lê Phổ,tác phẩm Les fleuristes (Những người bán hoa) , Vẽ vào khoảng năm 1970, vẽ dầu trên vải, kích thước 81 x 100 cm. Trong phiên “20th Century Art Day Sale” tại christies, Hồng Kông ngày 29 tháng 05 năm 2023. Thành giá 1.071.000 HKD tương đương 3,24 tỷ VND
Tác phẩm được sáng tác vào khoảng năm 1970, khi mà tâm tư của họa sĩ đang hướng về cố hương, nơi mà ông đã xa cách bấy lâu. Hình ảnh những người thiếu nữ trong tà áo dài tân thời, tóc búi gọn điển hình của những năm 1930. Kết hợp với bút pháp hậu ấn tượng, Lê Phổ đã khắc họa hình ảnh những thiếu nữ trong khung cảnh chợ hoa một cách thơ mộng.
Lê Phổ, tác phẩm Oiseau et pivoines (Chim và mẫu đơn) , Vẽ vào khoảng năm 1936, vẽ mực và bột màu trên lụa, kích thước 59 x 72 cm. Trong phiên “20th Century Art Day Sale” tại christies, Hồng Kông ngày 29 tháng 05 năm 2023. Thành giá 4.536.000 HKD tương đương 13,76 tỷ VND.
Oiseau et pivoines (Chim và mẫu đơn) được lấy nguồn cảm hứng của Lê Phổ trong thời gian ông ở Bắc Kinh năm 1934, nơi ông đến thăm Bảo tàng Quốc gia, Bảo tàng Cung điện và một số bộ sưu tập tư nhân, nơi ông nhìn thấy những bức tranh cổ của Trung Quốc.Lê Phổ mô tả chú chim một cách chi tiết và đầy màu sắc hơn phần còn lại của bức tranh khiến nó trở nên cách điệu hơn. Trong không gian mềm mại, chú chim như đang bay lượn, đôi cánh dang rộng, chân duỗi thẳng, đầu đỏ tươi và mỏ há rộng khiến nó trở nên sống động.
Cũng vẫn trên lụa nhưng nếu không nhắc tới Lê Phổ và các bức vẽ hoa sẽ là một thiếu sót lớn. Lê Phổ yêu hoa và nhiều lúc trong tranh ông hoa đứng một mình, trở thành nhân vật chính. Riêng với các bức vẽ tĩnh vật, mỹ học châu Âu ảnh hưởng tới ông đáng kể. Những phi yến, mẫu đơn, anh túc,... ông vẽ ở Pháp mang nhiều kỹ thuật và tinh thần của các họa sư nước ngoài. Đó đều là những điều trên hành trình trải nghiệm một vùng đất mới, một ngôi nhà mới mà Lê Phổ đã chắt lọc biến thành của riêng mà sáng tác.
Tựu trung lại, khi nghĩ về tranh lụa của Lê Phổ, có một cái mới được tạo ra trên nền tảng gốc là bản sắc dân tộc. Kể từ thời thuộc địa, nhờ sự chỉ dạy của các thầy Pháp trên đất Việt, học hỏi văn hóa trung hoa, cho tới khoảng thời gian chiêm nghiệm ở Pháp với một môi trường trải qua nhiều cuộc biến chuyển của mỹ học, ông với cái tôi được tiếp thu những tinh hoa ấy đã kế tục truyền thống, mở ra nhiều khai phá và trở thành một tài danh đại diện hội họa nước nhà trên thị trường quốc tế.
Trần Thịnh
