Họa sĩ Trần Duy nổi bật với khả năng thể hiện phong cảnh bằng lụa một cách trang nhã, điềm tĩnh nhưng không thiếu sức gợi. Ở đây, ông không chọn cách lồng ghép quá nhiều chi tiết ước lệ hay thủ pháp ẩn dụ, mà tập trung tái hiện một khung cảnh quen thuộc: những gốc cổ thụ lớn tỏa bóng mát, mái chùa xưa rêu phong, vài bóng người thấp thoáng như điểm nhấn cho chiều sâu không gian. Toàn bộ bức tranh toát lên một cảm thức thời gian chậm rãi, cổ kính nhưng không hề u tịch.
Bút pháp lụa của Trần Duy đạt đến mức tiết chế cao độ. Sắc độ xanh lam và nâu nhạt trải đều, nhuần nhuyễn, tạo nên bầu không khí tĩnh tại, gần như thanh lọc khỏi ồn ào đời thường. Màu lụa trong tranh ông không rực rỡ mà nhẹ nhàng, như một lớp bụi thời gian vừa đủ để gợi nhớ. Đường nét cây cối, cổng chùa, dáng người đều mềm mại, tinh tế, cho thấy một kỹ thuật xử lý màu nước rất khéo cùng độ nhạy cảm sâu sắc về ánh sáng và phối cảnh. “Chùa Láng” là một ví dụ tiêu biểu, không cần màu mè hay dàn dựng, mà bằng cái nhìn yêu mến và trang trọng, ông đã chuyển hóa một góc chốn thiền thành thi họa.
Trần Duy (1920–2014), một họa sĩ tài hoa xuất thân từ đất cố đô Huế, trải qua nhiều thăng trầm thời cuộc đã để lại dấu ấn sâu sắc trong nền mỹ thuật Việt Nam. Với tình yêu dành cho nghệ thuật lụa, ông không ngừng sáng tạo, dung hòa giữa truyền thống và hiện đại, để mỗi tác phẩm trở thành câu chuyện về con người, lịch sử và cảnh sắc nước nhà.
Trần Duy, tên thật là Trần Quang Tăng, sinh ra trong một gia đình hoàng phái. Mặc dù đã từng thi đỗ tú tài năm 1939–1940, ông rời Huế để ra Hà Nội, gặp người bạn Mai Văn Nam cùng Võ Lăng và quyết tâm theo đuổi con đường nghệ thuật. Ông thi đỗ và theo học khóa 17, niên khóa 1943–1945 tại Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương cùng Mai Văn Hiến, Mai Văn Nam, Nguyễn Thọ, Lê Thanh Đức, Phạm Tăng, Đặng Thị Viên Châu, Thân Trọng Sự, Đào Huy Ngọc…
“Không có mỹ thuật, không có cái đẹp thì không còn có cánh cửa nào mở ra để tôi bước vào đời,” Trần Duy từng nói như vậy khi nhắc đến việc nghệ thuật đã giúp ông sống lại giữa lúc bế tắc và tăm tối nhất. Những năm Mỹ ném bom Hà Nội, trường dời về Sơn Tây, ông vẽ về đời sống, con người và phong cảnh làng cổ mang dấu ấn dân tộc. Sau này, trong thời kỳ kháng chiến, ông sáng tác phục vụ thời cuộc, vẽ pano, áp phích, địch vận, ký họa, minh họa báo chí. Có những lúc giấy không có, bút cũng không, ông đành lấy cây giang đập dập làm bút. Một trong số các bức vẽ trong thời kỳ gian khó ấy từng được trao giải thưởng văn hóa năm 1957–1958.
Trải qua nhiều biến cố của lịch sử, Trần Duy bén duyên với tranh lụa và dày công nghiên cứu để tìm ra một bảng màu cân bằng giữa truyền thống và ảnh hưởng của tranh lụa Trung Hoa cũng như hội họa Nhật Bản. Ông quan niệm rõ ràng rằng lụa là cơ sở, là phương tiện để vẽ. Cái duy mỹ nằm ở tư duy người nghệ sĩ giữa bối cảnh không ngừng tương tác với thế giới quan xung quanh. Ông chia sẻ: “Nghệ thuật là tiếng nói của lịch sử con người. Những gì đeo đuổi tôi, chỉ là vấn đề con người thôi. Hội họa không cần nêu nguyên tắc. Chỗ dựa lớn nhất của nghệ thuật chính là nội tâm của người nghệ sĩ và sự hỗ trợ của công chúng.”
Chủ đề trong hội họa của Trần Duy đa phần xoay quanh phong cảnh hiện thực như cây cối, chùa chiền, kiến trúc, con người ở những nơi ông yêu mến và gắn bó. Có khi là Tràng An, Tam Cốc, đôi lúc là muôn nẻo phố phường Hà Nội, những góc đặc quánh không khí tịch mịch nơi phố thị ngày đông và cả Huế thương… Cảnh vật trong tranh ông vừa duy mỹ, vừa trữ tình, nhẹ nhàng và sâu lắng. Thoạt nhìn, các tác phẩm như bảng lảng thêm một lớp tâm tư khó đoán, xen lẫn nhiều cảm xúc toát ra từ một nội tâm đa cảm.
Sinh thời, Trần Duy năng nổ tham gia hoạt động cách mạng, trải qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và đế quốc Mỹ. Ngày 23 tháng 11 năm 1991, ông có cuộc triển lãm tranh đầu tiên ở Hà Nội với các sáng tác chân phương, tình cảm vẽ về con trâu, cái cày, bụi tre, đình làng, chợ quê… Sau này, một triển lãm khác của ông được tổ chức năm 2004. Ông được nhiều văn sĩ, trí thức và bạn bè cùng thời yêu quý. Trần Duy cũng là người năng viết và có nhiều tiểu luận cùng sách được xuất bản, gồm: Trần Duy – Ký họa trên đất Pháp (NXB Văn hóa – Thông tin, 1996); Trần Duy (NXB Mỹ thuật, 1997); Cảm luận về nghệ thuật (NXB Mỹ thuật, 2002); Suy nghĩ về nghệ thuật (NXB Hội Nhà văn, 2008); Người xem và tác phẩm (NXB Mỹ thuật, 2009).
Le Auctions
